شمس الشموس

الف . تعريف مباشر فقها نسبت به تعريف مباشر نظر يكسان ندارند و آنرا با عبارات گوناگون تعريف كرده اند. حضرت امام(ره) مى نويسد:

المراد بالمباشره اعم من ان يصدر الفعل منه بلا آله كخنقه بيده او ضربه بها او برجله فقتل به او بآله كرميه بسهم… او كان القتل منسوبا اليه بلا تاول عرفا كالقائه فى النار… الى غير ذلك من الوسائط التى معها تصدق نسبه القتل اليه.«1»

مقصود از عنوان مباشر اعم از اين است كه فعل بدون استفاده از وسيله و ابزار از فاعل صادر شود، مانند: خفه كردن با دست و يا زدن با دست و يا پا، به گونه اى كه (حيوان) بميرد و يا اينكه قتل با استفاده ازوسيله اى صورت گيرد، مانند: تيراندازى و همانند آن و يا اينكه بدون تاويل (توجيه) از نظر عرف به او نسبت داده شود، مانند: انداختن در آتش و غير از اين موارد از وسايطى كه نسبت قتل باوجود آن صادق است.

از اين عبارت استفاده مى شود كه ملاك و معيار در عنوان مباشر، صدق عرفى نسبت كار به فاعل مباشر است، اعم از اينكه با وسيله باشد و يا نباشد.

ب . تعريف سبب در تعريف تسبيب نيز عبارات فقها مختلف است. محقق حلى در اين باره مى نويسد: الثانى التسبيب و هوكل فعل يحصل التلف بسببه كحفر البئر فى غير الملك، تسبيب عبارت است از: هر فعلى كه تلف به سبب آن حاصل گردد، مانند: كندن چاه در غير ملك.«2»

از اين تعريف استفاده مى شود كه مقصود از سبب در اين بحث سبب فلسفى نيست، كه از وجودش وجود مسبب لازم آيد بلكه سبب در اينجا بدين معناست كه تنها از نبود آن نبود مسبب لازم مى آيد.